ΛΕΞΙΚΟ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ: ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ – ΕΛΛΗΝΙΚΑ - ΑΓΓΛΙΚΑ

Δεύτερη αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση: Νοέμβριος 2013[1]

Επιστημονικά υπεύθυνη: Ελένη Μπουτουλούση

Συνεργάτιδα: Δέσποινα Λάμπρου[1]

Τεχνική Υποστήριξη: Γιώργος Κατσίκας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ηλεκτρονικό αυτό λεξικό είναι ένα τρίγλωσσο λεξικό γλωσσολογικών όρων της γερμανικής, ελληνικής και αγγλικής γλώσσας.  Η επιλογή των γερμανικών όρων έγινε αρχικά με γνώμονα την κάλυψη του βασικού λεξιλογίου των υποχρεωτικών μαθημάτων εφαρμοσμένης και θεωρητικής γλωσσολογίας που διδάσκονται στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ., για παράδειγμα, των μαθημάτων φωνητικής, φωνολογίας, μορφολογίας, σύνταξης, σημασιολογίας, πραγματολογίας, κειμενογλωσσολογίας, σημειωτικής και εκμάθησης γλώσσας.

Η επεξεργασία της γερμανικής και ελληνικής γλωσσολογικής μεταγλώσσας που χρησιμοποιείται στα υποχρεωτικά μαθήματα γλωσσολογίας είχε αρχίσει από τη δεκαετία του 1990. Ένα μέρος της δουλειάς αποτυπώνεται στο Ευρετήριο γερμανικών και ελληνικών γλωσσολογικών όρων (Μπουτουλούση 1993-1994), στο οποίο συγκεντρώνονται 500 περίπου γλωσσολογικοί όροι της γερμανικής και ελληνικής γλώσσας. Το Πρόγραμμα Αναμόρφωσης Παλαιού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας διέθεσε το 2008 ένα χρηματικό ποσό για τη συνεργασία της Δέσποινας Λάμπρου και έτσιέγινε εφικτή η επέκταση του λεξικού σε μικρό χρονικό διάστημα με τη συστηματική αποδελτίωση περισσότερης βιβλιογραφίας (βλ. υποσημείωση 1).

Το 2012, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι ελληνογερμανικές σχέσεις στα ελληνικά και γερμανικά ΜΜΕ (Φεβρουάριος – Ιούνιος 2010): Προσεγγίσεις στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου» (βλ. υποσημείωση 1), προστέθηκε  ορολογία κυρίως σχετική με την (κριτική) ανάλυση λόγου. Έτσι, οι γερμανικοί όροι οι οποίοι το 2008, στην πρώτη φάση δημιουργίας του ηλεκτρονικού λεξικού, αριθμούσαν γύρω στους 1800 ξεπερνούν στη νέα του αυτή μορφή τους 2000.

Στη δεύτερη αυτή φάση αποφασίστηκε και η προσθήκη των αντίστοιχων αγγλικών όρων στο σύνολο των λημμάτων του λεξικού. Όπου αυτό θεωρήθηκε απαραίτητο, π.χ. στις περιπτώσεις όπου ένας όρος έχει καθιερωθεί σε κάποια άλλη γλώσσα πέραν της γερμανικής, ελληνικής ή αγγλικής, προστέθηκε ο όρος και σε τέταρτη γλώσσα, συνοδευόμενος από τον κωδικό της εκάστοτε γλώσσας  [fr. για τα γαλλικά, lat. για τα λατινικά, pt. για τα πορτογαλικά]. Επιπλέον, οι διάφοροι συνώνυμοι όροι, οι οποίοι στην πρώτη φάση αποτελούσαν ξεχωριστά λήμματα, στη δεύτερη φάση συμπτύχθηκαν σε ένα κοινό λήμμα και παρατίθενται πλέον σε αλφαβητική σειρά χωρισμένοι με κάθετο.

Ένας από τους στόχους μας με τη νέα αυτή έκδοση του ηλεκτρονικού  λεξικού είναι να συμβάλουμε στη συζήτηση σχετικά με την καθιέρωση των γλωσσολογικών όρων στην ελληνική γλώσσα. Για τον λόγο αυτό θα παρακαλούσαμε να μη διστάζετε να έρχεστε σε επικοινωνία μαζί μας επισημαίνοντας κάθε είδους πρόβλημα ή παράλειψη του λεξικού, έτσι ώστε σε μια επόμενη φάση να μπορέσουμε να διορθώσουμε και να επεκτείνουμε το λεξικό με βάση τις δικές σας ανάγκες.

Διεύθυνση επαφής: Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Κύριος σκοπός του λεξικού είναι να διευκολύνει τους/τις φοιτητές/ήτριες κατά τη μελέτη και επεξεργασία της γερμανικής και ελληνικής γλωσσολογικής βιβλιο­γραφίας συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των ακαδημαϊκών τους δεξιοτήτων και στις δύο γλώσσες. Απευθύνεται βέβαια και σε φοιτητές/ήτριες άλλων τμημάτων καθώς και σε ερευνητές/ήτριες ή καθηγητές/ήτριες που έρχονται
σε επαφή με τη γερμανική, αγγλική και ελληνική γλωσσολογική βιβλιογραφία.

ΟΔΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ:

Μπορείτε να κάνετε αναζήτηση γράφοντας στο παραπάνω κενό πεδίο τουλάχιστον τους τρεις πρώτους χαρακτήρες ενός όρου της γερμανικής, της αγγλικής ή της ελληνικής γλώσσας. Τόσο στους γερμανικούς όσο και στους ελληνικούς όρους δίνεται το γραμματικό γένος των ουσιαστικών (f: Femininum, θηλυκό / m: Maskulinum, αρσενικό / n: Neutrum, ουδέτερο), προκειμένου να διευκολυνθούν όλοι οι χρήστες ανεξαρτήτως της μητρικής τους γλώσσας. Όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο για τη διευκόλυνση των χρηστών του λεξικού (π.χ. σε περιπτώσεις ανώμαλων τύπων πληθυντικού), δίπλα στα άρθρα των γερμανικών όρων αναφέρεται και ο πληθυντικός τους. Σε περιπτώσεις αμφισημίας οι όροι συνοδεύονται από έναν αριθμό  (π.χ. θέμα 1, θέμα 2).

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΛΗΜΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ & ΠΗΓΕΣ

Η συλλογή του υλικού

Η συλλογή του υλικού βασίστηκε στην αποδελτίωση και αντιδιαστολή όρων από κείμενα και λεξικά της γερμανικής, αγγλικής και ελληνικής γλώσσας. Πιο συγκεκριμένα από:

α) ευρετήρια γλωσσολογικών συγγραμμάτων,

β) μονόγλωσσα και δίγλωσσα γλωσσολογικά και γενικά λεξικά,

γ) μεταφράσεις γλωσσολογικών συγγραμμάτων.

α) Ευρετήρια γλωσσολογικών συγγραμμάτων

Ως γλώσσα-πηγή ορίστηκε η γερμανική γλώσσα και αναζητήθηκε ο ισοδύναμος όρος στην ελληνική γλώσσα. Η συλλογή των όρων ξεκίνησε απευθείας από τις πηγές και συγκεκριμένα από τα ευρετήρια των γερμανικών συγγραμμάτων που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία των γλωσσολογικών μαθημάτων στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. (βλ. π.χ. Linke et al. 1996). Για την αναζήτηση των ισοδύναμων όρων στην ελληνική αποδελτιώθηκαν ευρετήρια ελληνικών συγγραμμάτων (βλ. π.χ. Παυλίδου 1999).

β) Μονόγλωσσα και δίγλωσσα γλωσσολογικά και γενικά λεξικά

Ιδιαίτερα χρήσιμα για την επιλογή και τον έλεγχο του λεξιλογίου αποδείχτηκαν επίσης

  • τα μονόγλωσσα ειδικά λεξικά, όπως τα γερμανικά λεξικά Lexikon der Sprachwissenschaft (Bußmann 2002) και Metzler Lexikon Sprache (Glück 2005),
  • τα μονόγλωσσα γενικά λεξικά, όπως το γερμανικό λεξικό Duden Deutsches Universalwörterbuch (1996) ή τα ελληνικά λεξικά Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 1999) και το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Μπαμπινιώτης 2002), τα οποία εμπεριέχουν και γλωσσολογικούς όρους και
  • τα δίγλωσσα ειδικά λεξικά, όπως το ελληνοαγγλικό-αγγλοελληνικό Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής (Κρύσταλ 2003, μτφρ. Ξυδόπουλος).


γ) Μεταφράσεις ξενόγλωσσων γλωσσολογικών συγγραμμάτων στην ελληνική

Ως πρόσθετη πηγή χρησιμοποιήθηκαν μεταφράσεις ξενόγλωσσων γλωσσολογικών συγγραμμάτων στην ελληνική (π.χ. Lyons 2001, μτφρ. Αραποπούλου, Μ. κ.ά.).

Σχόλιο σχετικά με τη χρησιμότητα του β) και γ):

Όπου δεν ήταν εφικτή, βάσει της υπάρχουσας γερμανικής και ελληνικής βιβλιογραφίας, η εύρεση ελληνικών όρων ισοδύναμων των γερμανικών, αναζητούνταν στην αγγλική ο γερμανικός όρος και εν συνεχεία στην ελληνική ο ισοδύναμος αγγλικός όρος. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν δίγλωσσα λεξικά και παράλληλα κείμενα σε διάφορους συνδυασμούς γλωσσών, π.χ. γερμανικά-αγγλικά, αγγλικά-ελληνικά. Και σε αυτήν την περίπτωση η ισοδυναμία των όρων επιβεβαιώθηκε βάσει των γλωσσολογικών, μονόγλωσσων λεξικών.

Τελικός έλεγχος/συμβουλευτική υποστήριξη από ειδικούς επιστήμονες

Το υλικό που προέκυψε από τις παραπάνω αποδελτιώσεις ταξινομήθηκε με τη βοήθεια του παραπάνω προγράμματος σε πίνακες και εν συνεχεία φιλτραρίστηκε. Δηλαδή, μεταξύ άλλων, επιλέχτηκαν οι όροι που αποτελούν τελικά το λεξικό και συζητήθηκαν οι προβληματικές αποδόσεις συγκεκριμένων όρων. Τέλος, για την επιλογή των καταλληλότερων μεταξύ των συνωνύμων ελληνικών όρων ζητήθηκε, όπου κρίθηκε απαραίτητη, η συνδρομή αρμόδιων για κάθε γνωστικό πεδίο ερευνητών.[2] Βάσει των επισημάνσεών τους επιλέχθηκε ο πιο δόκιμος ή επικρατέστερος ελληνικός όρος.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Austin, J. L. (1980): How to do things with words. Oxford: Oxford University Press.

Austin, J. L. (1998): Zur Theorie der Sprechakte (How to do things with words). Stuttgart: Reclam.

Bußmann, Hadumod (2002): Lexikon der Sprachwissenschaft. Stuttgart: Kröner.

Duden Deutsches Universalwörterbuch. (1996): Dudenverlag.

Fairclough Norman (1995): Critical Discourse Analysis. The Critical Study of Language. London/New York: Longman.

Fix, Ulla et al. (2002): Textlinguistik und Stilistik für Einsteiger: ein Lehr- und Arbeitsbuch (Bd.1). Frankfurt am Main: Peter Lang.

Fries, Norbert (2006): Online Lexikon Linguistik. Berlin. URL: http://lexikon.anaman.de/lexikon.htm.

Glück, Helmut (εκδ.) (2005): Metzler Lexikon Sprache. Stuttgart: J. B. Metzler.

Heupel, Carl (1975): Taschenwörterbuch der Linguistik. München: Paul List.

Hufeisen, Britta & Neuner, Gerhard (1999): Angewandte Linguistik für den fremdsprachlichen Deutschunterricht. Berlin: Langenscheidt.

Jäger, Siegfried & Zimmermann, Jens (Hg.) (2010): Lexikon der Kritischen Diskursanalyse: Eine Werkzeugkiste. Edition DISS Band: 26. Unrast Verlag.

Lewandowski, Theodor (1979): Linguistisches Wörterbuch (3 Bände). Heidelberg: Quelle & Meyer.

Linguistic documentation: terminological and bibliographical database: Universität Erfurt. URL: http://www.uni- erfurt.de/sprachwissenschaft/proxy.php?port=8080&file=lido/servlet/Lido_Servlet?ACTION=SHOWTERMS

Linke, Angelika et al. (1996): Studienbuch Linguistik. Tübingen: Niemeyer.

Meibauer, Jörg (2001): Pragmatik. Tübingen: Stauffenburg.

Meibauer, Jörg et al. (2002/2007): Einführung in die germanistische Linguistik. Stuttgart: J. B. Metzler.

Meibauer, Jörg & Rothweiler, Monika (Hrsg.) (1999): Das Lexikon im Spracherwerb. Tübingen; Basel: Francke.

Ruoff, Michael (2007): Foucault-Lexikon: Entwicklung, Kernbegriffe, Zusammenhänge. UTB.

Triarchi-Herrmann, Vassilia (2003): Mehrsprachige Erziehung: Wie Sie Ihr Kind fördern. München: Ernst Reinhardt.

Wahrig Deutsches Wörterbuch (1997): Bertelsmann Lexikon Verlag.

Watzlawick, Paul et al. (1982): Menschliche Kommunikation. Formen, Störungen, Paradoxien. Bern: Hans Huber.

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

Αρχάκης, Αργύρης & Κονδύλη Μαριάννα (2002): Εισαγωγή σε ζητήματα Κοινωνιογλωσσολογίας. Αθήνα: Νήσος.

Baker, Colin (2001): Εισαγωγή στη διγλωσσία και τη δίγλωσση εκπαίδευση. Μτφρ. Αλεξανδροπούλου, Α. Αθήνα: Gutenberg.

Δημητρίου, Σωτήρης (1983): Λεξικό όρων 3 Γλωσσολογίας Β’. Αθήνα: Καστανιώτης.

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Λεξικό γλωσσολογικών όρων. URL: http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/glossology/index.html

Κρύσταλ, Ντέιβιντ (2003): Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής. Μτφρ. Ξυδόπουλος, Γ. Αθήνα: Πατάκης.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (2006): Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

Lyons, John (2001): Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Μτφρ. Αραποπούλου, Μ. & Αρχάκης, Α. & Βραχιονίδου, Μ. & Καρρά, Α. Αθήνα: Πατάκη.

Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2002): Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε.

Μπουτουλούση, Ελένη (1993-94): Ευρετήριο γερμανικών και ελληνικών γλωσσολογικών όρων. Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Τόμος Δ’, Θεσσαλονίκη 1993-94, 163-186.

Ντάλτας, Περικλής (2003): Πραγματολογία και επικοινωνία. Θεωρία και εφαρμογή στη μετάφραση. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ξυδόπουλος, Γιώργος: http://users.uoi.gr/gjxydo/lexicon/glossary.html

Παυλίδου, Θεοδοσία (2005): Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πετρούνιας, Ευάγγελος (2002): Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση. Μέρος Α: Φωνητική και Εισαγωγή στη Φωνολογία. Θεσσαλονίκη: Ζήτης.

Pinker, Steven (2000): Το γλωσσικό ένστικτο: Πώς ο νους δημιουργεί τη γλώσσα. Μτφρ. Μούμα, Ε. Αθήνα: Κάτοπτρο.

Σακελλαριάδης, Γεώργιος Χ. (2004): Σύγχρονο λεξικό όρων και θεμάτων γλωσσολογικών. Αθήνα: Σαββάλας.

Σακελλαρίου, Χάρης (1995): Σημειολογία και Γλωσσολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Τζάρτζανος, Αχιλλέας (1989): Νεοελληνική Σύνταξις (της κοινής Δημοτικής). Τόμοι Α, Β. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.

Τσολάκης, Χρίστος Α. (1988): Νεοελληνική Γραμματική. Θεσσαλονίκη. Κώδικας.

Φραγκουδάκη, Άννα (1987): Γλώσσα και Ιδεολογία. Αθήνα. Οδυσσέας.

Watzlawick, Paul et al. (2005): Ανθρώπινη επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά. Μτφρ. Γολέμη, Ά. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Χριστίδης, Α.-Φ. & Βελούδης, Γιάννης (1997): Γενική Γλωσσολογία Ι, Θεσσαλονίκη: ΕΥΔ, ΑΠΘ.

Χριστίδης, Αναστάσιος-Φοίβος (επιμ.) (1999): "Ισχυρές" και "ασθενείς" γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Yule, George (2006): Πραγματολογία. Επιμ. Παυλίδου, Θ.-Σ., Μτφρ. Αλβανούδη, Α. & Καπελλίδη, Χ. , Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών: Θεσσαλονίκη.

 

[1] Στην πρώτη φάση συγγραφής του λεξικού υπήρξε οικονομική υποστήριξη για τη συνεργασία της Δέσποινας Λάμπρου από το «Πρόγραμμα Αναμόρφωσης Παλαιού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας» (Υπεύθυνη Προγράμματος: Α. Κοιλιάρη / Υπεύθυνη Δράσης: Ε. Μπουτουλούση), ενώ στη δεύτερη φάση από το ερευνητικό πρόγραμμα «Η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι ελληνογερμανικές σχέσεις στα ελληνικά και γερμανικά ΜΜΕ (Φεβρουάριος – Ιούνιος 2010): Προσεγγίσεις στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου» (Δράση Δ της Επιτροπής Ερευνών: Ενίσχυση Ερευνητικής Δραστηριότητας Ανθρωπιστικών Σπουδών, 2011-2012, Κωδικός Έργου 88165, Υπεύθυνη: Ε. Μπουτουλούση). Ένα μέρος των αποτελεσμάτων του τελευταίου ερευνητικού προγράμματος παρουσιάζονται στο παρακάτω βιβλίο: BickesH. & ButulussiE. & OttenT. & SchendelJ. & SdrouliaA. & SteinhofA. (2012). Die Dynamik der Konstruktion von Differenz und Feindseligkeit am Beispiel Griechenland: Hört beim Geld die Freundschaft auf? Kritisch-diskursanalytische Untersuchungen der Berichterstattung ausgewählter deutscher und griechischer Medien.Iudicium: München. Για περισσότερες πληροφορίες και κριτικές του βιβλίου βλ. http://users.auth.gr/butulusi/page6.html

[2] Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο Σάββας Τσοχατζίδης τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθειά του.